Đặc biệt, những năm gần đây công tác đào tạo cán bộ thông tin thư viện phát triển hơn bao giờ hết cả về số lượng các cơ sở đào tạo và nội dung chương trình đào tạo. Bài viết này nhằm phân tích xu hướng đào tạo cán bộ thông tin thư viện trên thế giới, đánh giá thực trạng công tác đào tạo cán bộ thư viện ở Việt Nam và đưa ra một số đề xuất nhằm nâng cao chất lượng công tác đào tạo cán bộ thư viện.
Thư viện Đại học Havat (Mỹ)
Ngày nay chúng ta không thể phủ nhận một điều rằng công nghệ thông tin và truyền thông đã ảnh hưởng tới tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội trong đó có nghề thông tin thư viện. Theo Alvin Toffler (1984), công nghệ thông tin và truyền thông là tiền đề để xuất hiện làn sóng văn minh thứ ba và đó chính là xã hội thông tin (information society). Trong xã hội thông tin, thông tin tri thức đã trở thành nguồn lực và lợi thế cạnh tranh của các quốc gia trên thế. Để phát huy được các lợi thế về thông tin đồng thời giúp thu hẹp khoảng cách giữa người giàu thông tin (information rich) và người nghèo thông tin (information poor), nhiều quốc gia trên thế giới rất quan tâm đến phát triển đào tạo cán bộ thông tin thư viện. Gần đây một số học giả chỉ ra rằng lĩnh vực của chúng ta là trung tâm của xã hội thông tin và đóng vai trò quan trọng trong thời đại số hóa (Chu, 2006). Nhận thức được điều này, các trường đào tạo cán bộ thông tin thư viện trên thế giới luôn quan tâm đến đổi mới nội dung chương trình đào tạo, phương pháp giảng dạy và học tập, đa dạng hóa các chuyên ngành đào tạo, nâng cao trình độ cán bộ giảng dạy và nghiên cứu khoa học nhằm đáp ứng được các yêu cầu của thị trường lao động, thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của xã hội thông tin.
Một trong các sự thay đổi lớn là sự đổi mới nội dung đào tạo. Trước năm 1990, hầu hết các cơ sở đào tạo nghề thông tin thư viện trên thế giới chỉ chú trọng đào tạo cán bộ thư viện truyền thống. Chương trình đào tạo thường tập trung vào việc phát triển các bộ sưu tập tài liệu truyền thống vì vậy nội dung chương trình chủ yếu đề cập đến các vấn đề như lựa chọn, bổ sung, biên mục, tra cứu và lưu thông tài liệu. Ngày nay, các chương trình đào tạo nghề thông tin thư viện đã mở rộng phạm vi nội dung chương trình từ các bộ sưu tập truyền thống tới thế giới internet ảo, tập trung chủ yếu vào việc cung cấp thông tin dưới nhiều hình thức trong các bối cảnh khác nhau. Trong một nghiên cứu về chương trình đào tạo cán bộ thông tin thư viện tại Mỹ, Callison và Tilley (2001) cho biết trong khoảng thời gian từ 1990 đến 1998 có 695 tên môn học mới được bổ sung vào chương trình đào tạo cán bộ thông tin thư viện. Tên các môn học khá đa dạng giữa các cơ sở đào tạo khác nhau. Tuy nhiên, Chu (2006) chỉ ra rằng các môn học truyền thống như biên mục, dịch vụ thông tin, dịch vụ tham khảo là môn học bắt buộc ở hầu hết các cơ sở đào tạo tại Mỹ, sau đó là các môn về quản lý thư viện, công nghệ thông tin, phát triển bộ sưu tập, nhu cầu tin và người dùng tin. Các môn học liên quan đến công nghệ thông tin và truyền thông như quản lý tài liệu điện tử, lập trình máy tính, thiết kế cơ sở dữ liệu, phân tích hệ thống, thư viện số, xuất bản điện tử được thiết kế trong nhóm các môn học tự chọn.
Bên cạnh việc đổi mới nội dung đào tạo, các trường thư viện cũng đổi tên và dang dạng hóa ngành đào tạo, từ khoa học thư viện sang khoa học thông tin thư viện, thông tin học, quản trị thông tin, thông tin và các phương tiện truyền thông, quản trị tri thức, quản trị thông tin và tri thức. Ngày nay các trường đào tạo cán bộ thông tin thư viện không chỉ thiết kế chương trình giảng dạy để đáp ứng các thư viện truyền thống mà còn còn đáp ứng nhu cầu cán bộ thông tin cho các cơ quan giáo dục, thương mại bằng việc chú trọng đào tạo các cán bộ tư vấn thông tin, chuyên gia thông tin (Henri, 2004). Tương tự, Lorring (2007) cũng cho rằng, chương trình thông tin thư viện không chỉ giới hạn cho cán bộ thư viện mà còn nhằm vào việc đào tạo cán bộ lưu trữ, quản lý tư liệu, quản lý hồ sơ, biên tập Web, cũng như các cán bộ bảo quản di sản và xuất bản.
Đặc biệt, các cơ sở đào tạo cán bộ thông tin thư viện đã và đang thay đổi cách tiếp cận trong việc thiết kế chương trình, chuyển từ cách tiếp cận theo mục tiêu sang cách tiếp cận phát triển. Theo cách tiếp cận này chương trình giáo dục được xem là quá trình và giáo dục là sự phát triển. Giáo dục là sự phát triển với nghĩa phát triển con người, tiểm năng, kinh nghiệm để có thể làm chủ được bản thân, đương đầu với thử thách một cách sáng tạo, chủ động, tạo khả năng thích nghi với nghề nghiệp luôn thay đổi và với thế giới luôn biến động. Giáo dục là một quá trình tiếp diễn liên tục suốt đời. Cách tiếp cận này chú trọng đến sự phát triển khả năng hiểu biết, tiếp thu ở người học hơn là truyền thụ nội dung kiến thức đã được xác định từ trước. Các kỹ năng sống (life skills), kỹ năng có thể chuyển đổi (transferable skills), kỹ năng tư duy (suy nghĩ có phê phán – critical thinking), kỹ năng giao tiếp hiệu quả (effective communication), làm việc nhóm, giải quyết vấn đề (problem - solving skills), kỹ năng khai thác và xử lý thông tin được các cơ sở đào tạo chú trọng đưa vào giảng dạy (Hallam, 2006). Theo (Kan, L. B và Yu, L.L, 2008) trong một thập kỷ qua, các trường đào tạo nghề thư viện cũng đã nhận thấy cần đào tạo cho sinh viên của mình ở tất cả các mức độ với các kĩ năng nghiên cứu, kĩ năng phân tích, các kĩ năng giao tiếp và quản lý. Với các lý do trên, Liên đoàn quốc tế các Hiệp hội Thư viện và Cơ sở đào tạo (IFLA) đã chỉ ra tầm quan trọng của các kỹ năng trên trong việc phát triển chương trình đào tạo cán bộ thông tin thư viện: “Phương pháp giảng dạy và đánh giá nên được thiết kế đảm bảo phát triển và cải thiện kỹ năng giao tiếp cá nhân của sinh viên, khả năng làm việc nhóm, các kỹ năng quản lý công việc và thời gian” (IFLA, 2000)
Vai trò của chúng ta ngày nay là đào tạo những người cán bộ thư viện thông tin mà họ có được những cách nghĩ chuyên nghiệp, các kỹ năng kỹ thuật phù hợp, họ phấn khởi với công việc của họ, sẵn sàng giành thời gian, tiền của để nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn” (Harvey, 2001). Một trong các thách thức lớn nhất đối với chúng ta là đảm bảo rằng nội dung các môn học về thư viện thông tin được đánh giá, xem xét lại và cập nhật thường xuyên để theo kịp những thay đổi nhanh của thế giới. Những ảnh hưởng của cuộc cách mạng thông tin và truyền thông cũng như những thay đổi mang tính văn hóa xã hội đã có những tác động to lớn đến nghề thông tin thư viện. Hơn bao giờ hết, việc nâng cao trình độ của giảng viên, cải tiến nội dung giảng dạy, cách thức kiểm tra đánh giá và phương pháp giảng dạy giữ vị trí tiên quyết trong việc nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ thông tin thư viện hiện nay. Bên cạnh đó cải thiện môi trường làm việc là tiền đề để giảng viên phát huy tối đa khả năng và tâm huyết của mình cho công tác giảng dạy.
Tài liệu tham khảo
Harvey, R. (2001b). The challenges for information profession educators in Australia in 2001. Unpublished paper presented to a Round Table on Education for Information Professionals, held under the auspices of the ALIA Information Specialists Group in Sydney on 15 October 2001.
Hallam, G. (2006). Trends in LIS education in Australia. In C. Khoo, D. Singh & A.S. Chaudhry (Eds.), Proceedings of the Asia-Pacific Conference on Library & Information Education & Practice 2006 (A-LIEP 2006), Singapore, 3-6 April 2006 (pp. 41-51). Singapore: School of Communication & Information, Nanyang Technological University.
Henri, J. (2004). Studies for information professionals, The University of Hong Kong, Faculty of Education, Division of Information and Technology Studies. Retrieved August 20, 2008 from
http://www.edb.gov.hk/FileManager/EN/Content_689/secter_e.pdf
Kan, L. B và Yu, L.L. (2008). A half century panarama of library and information science education and training in Hong Kong: From 1958 to 2008 and beyond. (4-24)// Looking back, moving forward: Asian libraries in the world of information. Conference Proceedings of Hong Kong Library Association 50th Anniversary Conference.
Lorring, Leif. (2007). “European LIS Curriculum Project: content, reflectiona and curricular questions.” Bulletins of the American Society for Information Science and Technology, 33(2), 16-20.
International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA) (2000). Guidelines for professional library/information education programs – 2000 [Online]. Retrieved 3 February 2006 from http://www.ifla.org/VII/s23/bulletin/guidelines.htm
Carroll, C. E. (1975). History of library education. In M. B. Cassata & H. L. Totten (Eds.), The administrative aspects of education for librarianship: A symposium (pp. 2-28). Metuchen, NJ: Scarecrow Press.
Bài: Th.S Lê Thị Thuý Hiền – Khoa Thư viện Thông tin